สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล ร่วมกับสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ได้จัดทำ “รายงานสุขภาพคนไทย ปี 2568” โดยรวบรวมประเด็นสำคัญทางสุขภาพและสังคมในรอบปีที่ผ่านมา ผ่านการนำเสนอ 10 หมวด ตัวชี้วัด “สุขภาพจิตคนไทย” สะท้อนสถานการณ์ที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพจิต ความรุนแรงในสังคม และอิทธิพลของเทคโนโลยีดิจิทัล เช่น การติดสื่อสารสังคมออนไลน์ และความกลัวพลาดตกกระแส (fear of missing out หรือ FOMO) ได้้สร้างผลกระทบเชิงลบต่อสุขภาพจิตในทุกกลุ่มวัย และ 10 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ รวมถึง 4 ผลงานดี ๆ เพื่อสุขภาพคนไทย และบทความพิเศษ เรื่อง “เกิดน้อยกู่ไม่กลับ ต้องปรับและรับมืออย่างไร”
จากรายงานสามารถสรุป 10 สถานการณ์เด่นด้านสุขภาพในปี 2568 ได้ดังนี้
- แก้กฎหมายสุรา: จับตาผลกระทบด้านสังคมและสุขภาพ – การแก้ไขร่าง พ.ร.บ ควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพื่อผ่อนคลายการควบคุมธุรกิจสุราการจำหน่ายและการโฆษณา สร้างความกังวลให้กับเครือข่ายสุขภาพและเยาวชน และมีการเรียกร้องให้ทุกฝ่ายและทุกพรรคการเมือง มีบทบาทพิจารณาร่างดังกล่าว เช่น ควรมีทิศทางที่ลดการควบคุมวัน เวลา สถานที่ขายและดื่ม พร้อมมีการประเมินความเสี่ยงด้านผลกระทบโดยหน่วยงานทางวิชาการ เนื่องจากปัจจุบันมีการพิจารณาร่าง พ.ร.บ ควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ พ.ศ…. รวม 5 ฉบับ
- บุหรี่ไฟฟ้า ภัยคุกคามสุขภาพที่บุกเกมรุก – ปัญหาบุหรี่ไฟฟ้ามี 2 ปัญหาใหญ่ คือเรื่องการบังคับใช้กฎหมาย และการแทรกแซงของกลุ่มผู้สนับสนุนบุหรี่ไฟฟ้า ดังนั้น เสนอให้มีการแก้ไขปัญหา คือกำหนดให้การใช้บุหรี่ไฟฟ้าเป็นสิ่งผิดกฎหมายอย่างจริงจัง หรือ การจัดให้มีกฎหมายใหม่นระดับ พ.ร.บ เพื่อกำหนดให้บุหรี่ไฟฟ้าเป็นสิ่งผิดกฎหมายแบบเบ็ดเสร็จ เนื่องจากจากการสำรวจสถานการณ์อัตราการสูบบุหรี่ปี 2565 พบว่ามีเยาวชนที่สูบบุหรี่ไฟฟ้า อายุ 15 – 24 ปี เพิ่มขึ้นถึง 10 เท่าในช่วงเวลา 1 ปี
- กัญชาทางการแพทย์กับความสับสนทางนโยบาย – การปลดล็อกกัญชาออกจากบัญชียาเสพติด โดยที่ยังไม่มีกฎหมายรองรับที่ชัดเจน กลายเป็น “สุญญากาศทางกฎหมาย” ซึ่งส่งผลกระทบสำคัญต่อหลายภาคส่วน ความไม่ชัดเจนนี้นำไปสู่ปัญหาในทางปฏิบัติ ทั้งในเรื่องการควบคุม การใช้ทางการแพทย์ และการกำกับดูแล เพื่อแก้ไขปัญหาดังกล่าว หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง โดยเฉพาะรัฐบาล ควรเร่งดำเนินการจัดตั้งคณะกรรมการร่วมจากหลายฝ่าย เพื่อกำหนดแนวทางที่ชัดเจนและร่างกฎหมายใหม่ให้ครอบคลุม
- ประเทศไทยกับวันที่กาสิโนถูกกฎหมาย: อาจได้ไม่คุ้มเสีย – แม้การเปิดสถานบันเทิงครบวงจรมีผลเชิงบวกในแง่เศรษฐกิจและการจ้างงาน โดยเฉพาะช่วยลดอัตราการว่างงาน เนื่องจากมีการจ้างงานเพิ่มขึ้น และส่งผลให้ประชาชนหันมาใช้บริการที่ถูกกฎหมายมากขึ้น แทนที่จะพึ่งพาการพนันผิดกฎหมาย แต่การผลักดันสถานบันเทิงครบวงจรให้เกิดขึ้นยังเผชิญกับข้อจำกัดหลายประการ โดยเฉพาะการขาดหน่วยงานหลักที่รับผิดชอบดูแลอย่างเป็นระบบ ขาดบุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญ และขาดงบประมาณที่เพียงพอในการดำเนินงาน ซึ่งควรมีการวางโครงสร้างการกำกับดูแลที่รัดกุมมิเช่นนั้นอาจไม่คุ้มเสีย และพ่วงมาด้วยปัญหาสังคม เช่น ปัญหาการติดพนัน หรือการเป็นแหล่งฟอกเงินของธุรกิจผิดกฎหมาย
- บทเรียน “ดิไอคอน” เพื่อไม่ตกเป็นเหยื่อแชร์ลูกโซ่ – รูปแบบของแชร์ลูกโซ่ยังคงใช้กลโกงเดิม ๆ ที่ได้ผลอยู่เสมอ จุดร่วมสำคัญที่เห็นได้ชัดคือ “การโฆษณาชวนเชื่อ” โดยมุ่งเน้นให้เห็นถึง “ผลตอบแทนสูง” และ “ความร่ำรวยในเวลาอันสั้น” ซึ่งสามารถดึงดูดให้ผู้คนหลงเชื่อติดกับได้อย่างง่ายดาย การบังคับใช้กฎหมายกับขบวนการแชร์ลูกโซ่มักเผชิญกับข้อจำกัด ขณะที่ขบวนการเหล่านี้มีการปรับตัวอย่างต่อเนื่อง ดังนั้น การบูรณาการการทำงานระหว่างหน่วยงานที่เกี่ยวข้องถือเป็นสิ่งสำคัญการยกระดับการบังคับใช้กฎหมาย
- อุบัติเหตุรถบัสโดยสาร: หลากหลายคำถามเรื่องมาตรฐานความปลอดภัย – จากข้อมูลสัดส่วนของผู้เสียชีวิตจากอุบัติเหตุที่เกี่ยวข้องกับรถโดยสารสาธารณะมีค่าเฉลี่ยสูงถึง 44 ราย ต่ออุบัติเหตุรถบัส 100 ครั้ง สะท้อนว่าดัชนีความรุนแรง (Severity Index) ที่อยู่ในระดับสูงมาก ซึ่งชี้ให้เห็นว่าความเปราะบางในระบบความปลอดภัยของการขนส่งสาธารณะ และการจำเป็นที่ต้องดำเนินมาตรการอย่างเข้มข้นในการควบคุมมาตรฐานของพาหนะ และการอบรมพนักงานขับรถ
- การจัดการน้ำท่วมในภาคเหนือ: ลดความเสี่ยงจากภัยพิบัติ – การบริหารจัดการน้ำต้องครอบคลุม ตั้งแต่ต้นน้ำไปจนถึงปลายน้ำ เพื่อสร้างความมั่นคงด้านทรัพยากรน้ำของประเทศ ขณะเดียวกันการอนุรักษ์ป่าต้นน้ำและการฟื้นฟูพื้นที่ชุ่มน้ำ ถือเป็นองค์ประกอบสำคัญที่ช่วยเสริมสร้างสมดุลของระบบนิเวศ และลดความเสี่ยงจากภัยพิบัติทางธรรมชาติ เช่น น้ำท่วมและภัยแล้ง นอกจากนี้ การพัฒนา ระบบเตือนภัยล่วงหน้า ยังเป็นปัจจัยสำคัญที่ช่วยลดความสูญเสียทั้งในด้านชีวิตและทรัพย์สิน
- “ปลาหมอคางดำ” กับการรับมือเอเลียนสปีชีส์ในไทย – “เอเลี่ยนสปีชีส์” หรือสิ่งมีชีวิตต่างถิ่น กำลังส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อระบบนิเวศของประเทศไทย และถือเป็นสาเหตุอันดับหนึ่งที่นำไปสู่การสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพอย่างต่อเนื่อง ซึ่งหลายกรณีมีต้นเหตุจากการนำเข้ามาโดยมนุษย์ ไม่ว่าจะเพื่อความสวยงาม การศึกษา หรือการวิจัย แต่ขาดการควบคุมอย่างเข้มงวด ทำให้สิ่งมีชีวิตเหล่านั้นหลุดรอดออกสู่ธรรมชาติและแพร่กระจาย จนกลายเป็นภัยต่อระบบนิเวศพื้นถิ่น
- ความซับซ้อนของมาตรการของรัฐในการจัดการกากของเสียอุตสาหกรรมและขยะอันตราย – ในปี 2565 ไทยมีโรงงานอุตสาหกรรมที่ก่อให้เกิดกากอุตสาหกรรมอันตรายมากกว่า 70,000 แห่ง โดยมีปริมาณกากอุตสาหกรรมอันตรายสะสมสูงถึง 2.7 ล้านตัน หนึ่งในปัญหาสำคัญที่เกิดขึ้น คือการลักลอบทิ้งกากอุตสาหกรรมในพื้นที่สาธารณะ การจัดการที่ไม่ถูกต้อง ความไม่เพียงพอของโรงงานที่สามารถรับจัดการของเสียอย่างกรณีการลักลอบขนย้ายกากแคดเมียมในปี 2567
- ชีวิตติดหนี้: ปัญหาใหญ่ครัวเรือนไทย – ปัญหาหนี้ครัวเรือนไม่ใช่เพียงเรื่องส่วนบุคคล แต่เป็นปัญหาเชิงโครงสร้างที่ส่งผลต่อเศรษฐกิจ สังคม และความมั่นคงของประเทศโดยรวม การก่อหนี้ไม่ได้เกิดจากพฤติกรรมการใช้จ่ายเกินตัวของประชาชนเพียงอย่างเดียวเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงบทบาทและความรับผิดชอบของทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่าจะเป็นภาครัฐ สถาบันการเงิน เอกชน นายจ้าง ลูกหนี้ และสังคมโดยรวม
สามารถติดตาม 10 หมวด ตัวชี้วัดสุขภาพจิตคนไทย 4 ผลงานดี ๆ เพื่อสุขภาพคนไทย และบทความพิเศษได้ในรายงานสุขภาพคนไทย ประจำปี 2568 โดยรายงานได้ประมวลผลและสังเคราะห์สถานการณ์ด้านสุขภาพของคนไทย และผลกระทบที่เกิดขึ้นในสังคมมาในทุกมิติ
● อ่านข่าวและบทความที่เกี่ยวข้อง
– สำรวจ ‘10 สถานการณ์เด่นด้านสุขภาพ’ จากรายงานสุขภาพคนไทยปี 2567 พบหลายภัยเงียบใกล้ตัว
– ย้อนอ่าน ’10 สถานการณ์เด่นด้านสุขภาพ’ ของไทยในเกือบสองทศวรรษที่ผ่านมา
– ส่อง ‘10 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ’ ในรายงานสุขภาพคนไทย ประจำปี 2566
– SDG Updates | รายงานสุขภาพคนไทย 2565 – เปิดข้อมูลสุขภาพ และครอบครัวไทย ใต้วิกฤติโควิด 19
– SDG Updates | สำรวจผลกระทบของโควิด-19 ต่อสุขภาพจิตของคนไทยใน 1 ปีที่ผ่านมา เพื่อดูแลสุขภาพจิตใจกันให้มากขึ้นในปี 2564
ประเด็นดังกล่าวเกี่ยวข้องกับ
#SDG3 สุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดี
– (3.4) ลดการตายก่อนวัยอันควรจากโรคไม่ติดต่อให้ลดลงหนึ่งในสาม ผ่านทางการป้องกันและการรักษาโรค และสนับสนุนสุขภาพจิตและความเป็นอยู่ที่ดี ภายในปี 2573
– (3.5) เสริมสร้างการป้องกันและการรักษาการใช้สารในทางที่ผิดรวมถึงการใช้ยาเสพติดในทางที่ผิดและการใช้แอลกอฮอล์ในทางที่เป็นอันตราย
– (3.6) ลดจํานวนการตายและบาดเจ็บจากอุบัติเหตุจากการจราจรทางถนนทั่วโลกลงครึ่งหนึ่ง ภายในปี2563
– (3.9) ลดจำนวนการตายและการเจ็บป่วยจากสารเคมีอันตรายและจากมลพิษและการปนเปื้อนทางอากาศ น้ำ และดิน ให้ลดลงอย่างมาก ภายในปี 2573
#SDG11 เมืองและชุมชนที่ยั่งยืน
– (11.2) ภายในปี 2573 จัดให้ทุกคนเข้าถึงระบบคมนาคมขนส่งที่ยั่งยืน เข้าถึงได้ ปลอดภัย ในราคาที่สามารถจ่ายได้ พัฒนาความปลอดภัยทางถนน โดยการขยายการขนส่งสาธารณะ โดยคํานึงถึงกลุ่มคนที่อยู่ ในสถานการณ์ที่เปราะบาง ผู้หญิง เด็ก ผู้มีความบกพร่องทางร่างกาย และผู้สูงอายุเป็นพิเศษ
#SDG12 การผลิตและการบริโภคที่ยั่งยืน
– (12.4) บรรลุการจัดการสารเคมีและของเสียทุกชนิดตลอดวงจรชีวิตของสิ่งเหล่านั้นด้วยวิธีที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ตามกรอบความร่วมมือระหว่างประเทศที่ตกลงกันแล้ว และลดการปลดปล่อยสิ่งเหล่านั้นออกสู่อากาศ น้ำ และดินอย่างมีนัยสำคัญ เพื่อจะลดผลกระทบทางลบต่อสุขภาพของมนุษย์และสิ่งแวดล้อมให้มากที่สุดภายในปี 2563
#SDG13 การรับมือกับการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
– (13.1) เสริมภูมิต้านทานและขีดความสามารถในการปรับตัวต่ออันตรายและภัยพิบัติทางธรรมชาติที่เกี่ยวข้องกับภูมิอากาศในทุกประเทศ
– (13.3) พัฒนาการศึกษา การสร้างความตระหนักรู้ และขีดความสามารถของมนุษย์และของสถาบันในเรื่องการลดปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ การปรับตัว การลดผลกระทบ การเตือนภัยล่วงหน้า
#SDG14 นิเวศทางทะเลและมหาสมุทร
– (14.1) ป้องกันและลดมลพิษทางทะเลทุกประเภทอย่างมีนัยสำคัญ โดยเฉพาะจากกิจกรรมบนแผ่นดิน รวมถึงขยะทะเลและมลพิษจากธาตุอาหาร (nutrient pollution) ภายในปี 2568
– (14.2) บริหารจัดการและปกป้องระบบนิเวศทางทะเลและชายฝั่งอย่างยั่งยืนเพื่อหลีกเลี่ยงผลกระทบทางลบที่มีนัยสำคัญ รวมถึงโดยการเสริมภูมิต้านทานและปฏิบัติการเพื่อฟื้นฟู เพื่อบรรลุการมีมหาสมุทรที่มีสุขภาพดีและมีผลิตภาพ ภายในปี 2563
#SDG15 ระบบนิเวศบนบก
– (15.5) ปฏิบัติการที่จำเป็นและเร่งด่วนเพื่อลดการเสื่อมโทรมของถิ่นที่อยู่ตามธรรมชาติ หยุดยั้งการสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ และภายในปี พ.ศ. 2563 ปกป้องและป้องกันการสูญพันธุ์ของชนิดพันธุ์ที่ถูกคุกคาม
#SDG16 ความสงบสุข ยุติธรรมและสถาบันเข้มแข็ง
– (16.5) ลดการทุจริตและการรับสินบนทุกรูปแบบอย่างมีนัยสําคัญ
– (16.6) พัฒนาสถาบันทุกระดับให้มีประสิทธิผล มีความรับผิดชอบ และโปร่งใส
แหล่งที่มา: รายงานสุขภาพคนไทย ปี 2568 (Thaihealth)
